Prof. dr Witold Marian Niewiadomski (1911-2005)

Prof. dr nauk rolniczych, agrotechnik, specjalista w zakresie fitomelioracji i kształtowania krajobrazu rolniczego, współorganizator Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie, członek rzeczywisty PAN (od 1974 r.), Doctor Honoris Causa: AR we Wrocławiu (1982), SGGW w Warszawie (1993), ART w Olsztynie (1995) i AR w Krakowie (1996).

Urodził się 2.01.1911 we Lwowie. Ojciec – Marian Niewiadomski, herbu Prus, był inżynierem kolejnictwa, absolwentem Politechniki Lwowskiej. Matka, herbu Cholewa, z rodu Pomorskich, z domu Moraczewska, siostra Jędrzeja Moraczewskiego pierwszego premiera w rządzie Marszałka J. Piłsudskiego. Żonaty. Żona Kazimiera – pracownik naukowy w Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie w Katedrze Ogrodnictwa. Córka Maria – absolwentka Wydziału Zootechnicznego Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie.

Ukończył Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze im. A. Witkowskiego w Krakowie (1925-1929), Wydział Rolniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1929-1933) i Szkołę Podhorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie (1933). Doktoryzował się na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1947). Dysertację na temat „Wpływ nawożenia mineralnego na glebę torfową i jej plonowanie” wykonał pod kierunkiem Prof. dr. Bolesława Świętochowskiego. Na tymże Wydziale habilitował się na podstawie rozprawy pt. "Ekspertyza przedmelioracyjna regionu bagien Augustów-Grajewo-Goniądz-Sztabin" (1949); jednak habilitacja nie została uznana ze względów proceduralnych. Otrzymał tytuły naukowe: profesora nadzwyczajnego (1954), profesora zwyczajnego (1964).

Przebieg pracy zawodowej: Zakład Uprawy Torfowisk w Sarnach na Polesiu Wołyńskim (1934-1939), udział w wojnie obronnej w Armii Karpaty - po klęsce pobyt w obozach oficerskich jeńców wojennych na terenie Rzeszy Niemieckiej (1939-1945), Uniwersytet i Politechnika we Wrocławiu (1946-1950), Wyższa Szkoła Rolnicza-Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie (1951-1981). Przeniesiony służbowo z Wrocławia do Olsztyna objął stanowisko docenta i kierownika stworzonej przez siebie Katedry - Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, którą kierował przez 30 lat. Rozwinął badania polowe i laboratoryjne celem kształcenia magistrantów i doktorantów. Podejmował różne funkcje organizacyjno społeczne niezbędne dla rozwoju Wydziału i Uczelni. Przez wiele lat (1952-1970) pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Rektorskiej d/s Doświadczalnictwa. Brał bezpośredni udział w doborze, lokalizacji, organizacji, nadzorze działalności i kształceniu kierowników pól doświadczalnych: Rolniczy Zakład Doświadczalny - Pozorty k.Olsztyna (1952), Bałcyny k.Ostródy (1954), Łężany k.Reszla (1958). Żywy pomnik kierowanej przez Profesora działalności stanowi 14,7 ha zadrzewień śródpolnych w Zakładzie Wola (b.RZD Łężany), dziś już ponad 50-letnich, o różnym doborze gatunków i form ich skupienia. Ten najbardziej skonfigurowany obszar o powierzchni 271 ha poddano racjonalnemu zagospodarowaniu przeciwerozyjnemu. Ogromną pracę koncepcyjną i organizacyjną wykonano sposobem gospodarczym - siłami pracowników Katedry Ogólnej Uprawy Roli i Roślin oraz studentów Wydziału Rolniczego.

Działalność dydaktyczna i kształcenie kadr. Od chwili zatrudnienia Profesor z pasją prowadził wykłady i seminaria dla studentów dziennych Wydziału Rolniczego. Jego wykładów wysłuchało około 10 tysięcy studentów, w seminariach uczestniczyło - 728; wypromował magistrów - 250, przeprowadził przewodów doktorskich - 22. Spośród doktorów Profesora wyhabilitowało się - 11 , a profesorami tytularnymi zostało - 10 osób zasilając kadrę Instytutów Naukowych i Uczelni Rolniczych w Polsce (Jan Adamiak – ART/UWM w Olsztynie, Stanisław Grabarczyk – ATR w Bydgoszczy, Jerzy Krzymuski – IHAR w Radzikowie, IUNG w Puławach, Janusz Nowicki – ART/UWM w Olsztynie, Czesław Radomski – SGGW w Warszawie, Michał Skrodzki – ART w Olsztynie, Henryk Solarski - ART/UWM w Olsztynie, Zbigniew Szwejkowski - ART/UWM w Olsztynie, Stanisław Urbanowski – ATR w Bydgoszczy, Kazimiera Zawiślak - ART/UWM w Olsztynie).

Kierunki działalności naukowej. Po etapie pracy naukowej związanej z właściwościami i wykorzystaniem gleb torfowych rozpoczynając pracę w Olsztynie Prof. Niewiadomski podjął nowatorskie badania środowiskowe: systemy rolnictwa na terenach falistych Pojezierza Mazurskiego; regionalizacja rolnictwa w skali kraju i regionu; zadrzewienia w rolnictwie; teoria i praktyka nauki o płodozmianach; ochrona ekosystemów polnych i inne. Ważniejsze opracowania i publikacje z tego okresu to: Poradnik dla rolników ziem północno-wschodnich. PWRiL, 1961 (red. i współautor); Model zagospodarowania zlewni na przykładzie erodowanych terenów pojezierza. Międzynarodowe Czasopismo Rolnicze nr 3, 1965; Podstawy agrotechniki. PWRiL, wyd.I - 1971, wyd.II - 1975, wyd.III - 1983 (red. i współautor); 1980 (red. I współautor) Węzłowe zagadnienia rolnictwa północno-wschodniej Polski. PWRiL, 1992; Rolnictwo jutra. Zesz. Specjalny Polskiego Towarzystwa Fitopatologicznego -  Olsztyn 1993; Nauka o płodozmianach - stan i perspektywy. Postępy Nauk Rolniczych, 3, 1995; Progi polskiego rolnictwa. Acta Academiae Agriculturae ac Technicae Olstenensis, Agricultura 64, 1997.

Dorobek naukowy w liczbach. Opublikował ogółem - 281 pozycji, w tym oryginalne prace twórcze - 116, monografie - 22, książki i broszury - 11, artykuły popularno-naukowe i inne opracowania okolicznościowe - 132.

Działalność naukowa: członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk (od 1974), Prezydium Komitetu Gleboznawstwa i Chemii Rolnej - sekcja Uprawy Roli (od 1966 r.), Komitet Uprawy Roślin - założyciel i w latach 1975-1983 przewodniczący. Nowa jednostka V Wydz. PAN objęła wszystkie kierunki produkcji roślinnej zorganizowane w czterech sekcjach. W ramach Komitetu Profesor rozwinął współpracę międzynarodową z krajami b. RWPG. Organizowano konferencje naukowe w stolicach lub uczelniach współpracujących krajów na węzłowe tematy siedliskowe, z produkcji roślinnej, zagospodarowania krajobrazu, ochrony siedliska i inne.

Podczas kontaktów naukowych z b. Czechosłowacją nawiązał dwustronną współpracę z Katedrą Systemów Rolniczych Uniwersytetu Rolniczo-Leśnego im. G. Mendla w Brnie (b. Vysoka Zemedelska Skola) w problematyce płodozmianowej nt. "Płodozmiany specjalistyczne a zmęczenie gleby". Wspólnie z Kierownikiem tamtejszej Katedry Prof. ing. Jaroslavem Krejcirem, Dr Sc przez 20 lat owocnie sterowali tą współpracą. Dotyczyła ona bezdewizowej wymiany stażystów, wymiany publikacji, a przede wszystkim organizacji cyklicznych seminariów płodozmianowych: I - Olsztyn (1978), II - Brno (1980), III - Olsztyn (1984), IV - Brno (1987), V - Olsztyn (1991). Wokół treści seminariów skupiano pracowników naukowych katedr jednoimiennych i instytutów resortowych obu naszych krajów. Prezentowane oryginalne prace wydano w 10 zbiorach zawierających 333 pozycji, z tego 244 polskie i 89 czeskie i słowackie. W ten sposób powstała olsztyńska szkoła płodozmianowa.

W latach 1980-1983 zainicjował i wspólnie z Prof. Leszkiem Malickim doprowadził do powołania towarzystwa rolniczego pod nazwą "Polskie Towarzystwo Nauk Agrotechnicznych" (aktualna nazwa „Polskie Towarzystwo Agronomiczne”) zarejestrowane w 1984 r., którego został honorowym prezesem. Członkowie towarzystwa, włączyli się do uporządkowania nomenklatury rolniczej, opracowując pod redakcją naukową Profesora (wspólnie z Profesorem L. Malickim) opracowano 4 tomowy sześciojęzyczny Słownik Agro-bio-techniczny składający się z ponad 6000 haseł, wydany w 1992 r. w Lublinie.

Działalność na rzecz gospodarki narodowej. Profesor pracował w Radach Naukowych Instytutów Resortowych m. in. Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach, Instytucie Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach i Wojewódzkich Ośrodków Doradztwa Rolniczego północnej Polski (Lubań, Gdańsk-Lipce, Stare Pole, Bęsia, Olsztyn). Przez 10 lat (1962-1972) był przewodniczącym Rady Naukowo-Ekonomicznej przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie i członkiem Międzynarodowej Komisji Planu Regionalnego Polski północno-wschodniej. Wraz z kierownictwem Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego organizował sesje naukowo-produkcyjne włączając w to pracowników ART. Materiały z tych sesji pt. "Ekonomiczne problemy województwa olsztyńskiego" wydawał w Olsztyńskim Biuletynie Naukowym im. W. Kętrzyńskiego, jako trybunę kierunków i treści pracy Rady, ogniwo wiążące naukę z praktyką regionu.

Pełnił liczne funkcje w resorcie szkolnictwa wyższego m.in. jako członek komisji nagród, wyjazdów zagranicznych pracowników uczelni, członek komisji d/s rozwoju pracowników naukowych (CKK) w latach 1974-1979.

Przynależność do Towarzystw Naukowych: Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Polskie Towarzystwo Nauk Agrotechnicznych, Towarzystwo Naukowe im. W. Kętrzyńskiego, Mazurskie Stowarzyszenie Ekologów, Forum Naukowe Uczelni Warmii i Mazur oraz wiele innych stowarzyszeń (Polski Związek Łowiecki, Polski Związek Wędkarski, Polski Związek Motorowy).

Ważniejsze ordery i wyróżnienia: Krzyże Orderu Odrodzenia Polski: Kawalerski (1960), Oficerski (1966), Komandorski (1991); Złoty Krzyż Zasługi (1954), Medal za udział w wojnie obronnej 1939 (1985), Medale PAN: im. Michała Oczapowskiego, Mikołaja Kopernika (1995), Medal Komisji Edukacji Narodowej, Zasłużony Nauczyciel PRL, Medal Papieski - Gaude Mater Polonia, Jana Pawła II, Medal Senatu RP "Dobro Rzeczypospolitej Najwyższym Prawem", Medal im. Prof. J. Šimona "Za zăsluhy o rozvoj rostlinnè výroby" (VŠZ w Brnie - 1987), Złoty Medal VŠZ w Brnie, Medal "Zasłużony dla Uczelni", Złote odznaki: "Zasłużonym dla Warmii i Mazur", "Zasłużony Pracownik Rolnictwa", Honorowy Obywatel miasta Olsztyna. Był ponadto uhonorowany licznymi rocznicowymi medalami państwa polskiego, własnej uczelni, organizacji społecznych i regionalnymi województw Polski północno-wschodniej.

Ważniejsze nagrody: Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego – 5 indywidualnych za dydaktykę, badania naukowe i kształcenie kadr, Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki – 1 zespołowa i 4 indywidualne, Rektorów WSR/ART – 11 (3 indywidualne i 8 zespołowych, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie – 2; za studia nad regionalizacją woj. Olsztyńskiego oraz za całokształt pracy na rzecz praktyki rolniczej regionu.

Prof. dr W. Niewiadomski zmarł 21. 03. 2005 w Olsztynie. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Komunalnym przy ul. Poprzecznej w Olsztynie, kwatera 8A.

Biogram opracowano na podstawie materiałów archiwalnych znajdujących się w Katedrze Systemów Rolniczych, UWM w Olsztynie.

Marek Marks