RYS HISTORYCZNO-ORGANIZACYJNY KATEDRY

Katedrę Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, bo taką nazwę nosiła w momencie powstania obecna Katedra Agroekosystemów, powołano z dniem 1.02.1951 roku. Nastąpiło to już w drugim roku funkcjonowania Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie powstałej z połączenia przeniesionych tu z Łodzi i Cieszyna dwu Wyższych Szkół Gospodarstwa Wiejskiego. Nowo powstała jednostka znalazła się w strukturach największego Wydziału Uczelni, tj. Wydziału Rolnego (od 1958 r. – Rolniczego) i przyjęła tradycyjną - jak się później okazało - długotrwałą nazwę Ogólnej Uprawy Roli i Roślin. Inicjatorem jej powołania, organizatorem od podstaw oraz przez ponad 30 lat kierownikiem (1951-1981) był Witold Niewiadomski, który jako ówczesny młody docent został służbowo przeniesiony do Olsztyna z Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu. W chwili powołania, oprócz ówczesnego docenta Niewiadomskiego, Katedra zatrudniała dwoje asystentów, tj. mgr Donatę Łuszczewską i mgr. Karola Michałowskiego. Po dwóch miesiącach (w kwietniu 1951 r.) przyjęto dwóch kolejnych pracowników, a w październiku jeszcze jednego. Do 1953 roku Katedra działała w ośmioosobowym składzie: kierownik – docent, 2 adiunktów (bez doktoratu), 3 asystentów i 2 pracowników technicznych, zajmując 2 pomieszczenia w ówczesnym bloku 17 (aktualny adres – Plac Łódzki 1).

W styczniu 1953 roku Katedrę przeniesiono do nowo wybudowanego bloku nr 38 (obecnie ul. M. Oczapowskiego 8), w którym otrzymala 7 pomieszczeń laboratoryjnych i pracowniczych oraz własną salę ćwiczeń. We wrześniu tegoż roku do Katedry włączono, powołany na Wydziale, Zakład Miernictwa i Melioracji Wodnych, zatrudniający 2 asystentów i 1 technika.

Na dalsze lata 50-te i 60-te przypada intensywny rozwój Katedry, zwłaszcza kadrowy oraz rozbudowa bazy doświadczalnej w pobliskich Pozortach. Katedra stała się wówczas jedną z silniejszych jednostek na Wydziale Rolniczym, bowiem zatrudniała 15 osób, w tym 1 profesora, 9 starszych asystentów i asystentów oraz 5 pracowników technicznych. Lata 1954-1968 były okresem niezwykle aktywnego rozwoju naukowego pracowników Katedry. Docent Witold Niewiadomski uzyskał tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego (1954) i zwyczajnego (1964), doktoraty obroniło wówczas 12 osób, w tym 3 spoza Uczelni, a 4 pracowników sfinalizowało habilitacje (Czesław Radomski – 1964, Jerzy Krzymuski – 1967, Stanisław  Grabarczyk – 1968, Henryk Solarski – 1968).

W 1965 roku w Katedrze utworzono Pracownię Przyrodniczych Podstaw Terenów Urzeźbionych, której kierownikiem został doc. dr hab. Czesław Radomski, a ze struktur Katedry wyłączono Zakład Miernictwa i Melioracji Wodnych. Funkcjonował on dalej jako samodzielna jednostka, do której przeniesiono dwóch z najdłuższym stażem pracy, pracowników Katedry – dr . Henryka Solarskiegoidr. Stanisława Grabarczyka. Zakład ten był zaczątkiem późniejszej Katedry Melioracji Rolnych.

W 1970 roku, w wyniku ogólnopolskiej reorganizacji struktur uczelnianych, Katedra utraciła status samodzielności i stała się jednym z zakładów w Instytucie Uprawy Roli i Roślin. W skład Instytutu, obok Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, weszły także zakłady: Szczegółowej Uprawy Roślin, Uprawy Łąk i Pastwisk, Ogrodnictwa i Meteorologii. Proces tzw. "instytutyzacji" w olsztyńskiej Akademii Rolniczo-Technicznej, a także innych uczelniach, Profesor Niewiadomski przyjął z wyraźną rezerwą komentując to w następujący sposób: "Katedra jest tradycyjną, wprawdzie starą, ale wypróbowaną jednostką organizacyjną w uczelni akademickiej; być może częściowo się już przeżyła, a Instytut wydaje się stanowić swoisty znak czasu; pożyjemy - zobaczymy".

Niezależnie od swoich poglądów, prof. Witold Niewiadomski włączył się aktywnie w reorganizację, przyjmując na siebie obowiązki organizatora i pierwszego dyrektora Instytutu. Przystąpił też wówczas z dużym zaangażowaniem do działań zmierzających ku faktycznej – merytorycznej integracji formalnie połączonych jednostek. Pozostawiając im nadal autonomię w zakresie dydaktyki i realizacji badań, wprowadził cotygodniowe zebrania naukowe nauczycieli akademickich całego Instytutu. Podczas tych spotkań była przede wszystkim prezentowana problematyka badawcza typowa dla dyscyplin poszczególnych Zakładów, dzięki czemu następował proces wzajemnego poznawania i przybliżania treści pracy innych jednostek Instytutu.

Prof. Witold Niewiadomski funkcję dyrektora Instytutu pełnił przez dwie 3-letnie kadencje; w roku 1975 stanowisko dyrektora przejął doc. dr hab. Kazimierz Majkowski. W momencie utworzenia Instytutu, w Zakładzie Ogólnej Uprawy Roli i Roślin pracował 1 profesor zwyczajny, 5 adiunktów, 3 asystentów i 8 pracowników technicznych.

Ożywienie gospodarcze w kraju na początku lat 70-tych XX w. pozytywnie włynęło również na rozwoju Uczelni. Podjęto i zrealizowano wówczas szereg inwestycji, czego efektem było przeniesienie w 1974 roku Zakładu Ogólnej Uprawy Roli i Roślin na II piętro do nowo wybudowanego bloku 40 (obecnie plac Łódzki 3), gdzie funkcjonuje do dnia dzisiejszego. W porównaniu do poprzedniego lokum, zyskano ponad 3-krotnie więcej powierzchni, obejmującej 2 sale dydaktyczne, 2 laboratoria, pokój do spalań i analityczno-wagowy, kilka pracowni i szereg pomieszczeń dla pracowników. Lata 70-te to okres, w którym istotnie rosły nakłady na działalność naukową i dydaktyczną. W ślad za tym następowała jednocześnie intensyfikacja badań, awanse naukowe i ogromne wzmocnienie kadrowe Zakładu.

Na początku lat 80-tych Zakład zatrudniał 27 osób: 16 pracowników naukowych, w tym 1 profesora zwyczajnego (Witold Niewiadomski), 1 docenta (Michał Skrodzki), 9 adiunktów, 5 asystentów oraz 11 pracowników pomocniczych. W 1981 roku prof. Witold Niewiadomski odszedł na emeryturę, a kierownictwo objął doc. dr hab. Michał Skrodzki, który po 9 latach pracy w Instytucie Agrolotnictwa powrócił do Zakładu Ogólnej Uprawy Roli i Roślin.

W 1983 roku – w ramach kolejnej reorganizacji struktur uczelnianych – Zakład przemianowano ponownie na Katedrę Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, z jednoczesnym włączeniem do niej 3 zespołów dydaktycznych: Agrometeorologii, Mikrobiologii i Szkolenia Praktycznego. Kierownikiem nadal pozostał doc. dr hab. Michał Skrodzki, który pełnił tę funkcję do 1988 roku. W tym samym roku Zespoły Agrometeorologii i Mikrobiologii usamodzielniły się, a Zespoły Uprawy Roli i Szkolenia Praktycznego, kierowane przez doc. dr. hab. Janusza Nowickiego odłączono, by wspólnie z Zakładem Łąkarstwa utworzyć Katedrę Uprawy Roli i Użytków Zielonych.

„Okrojona” w powyższy sposób Katedra, pozbawiona członu „uprawy roli” przyjęła nazwę Ogólnej Uprawy Roślin, a na funkcję kierownika została powołana prof. dr hab. Kazimiera Zawiślak. Z taką nazwą i kadrą liczącą 2 profesorów, 2 docentów, 7 adiunktów, 1 asystenta i 8 pracowników technicznych Katedra weszła w lata 90-te, w których nastąpiły kolejne reorganizacje i zmiany. Najpierw, w 1991 r. przywrócono dawną nazwę Katedra Ogólnej Uprawy Roli i Roślin. W tym też roku z inicjatywy Prof. dr hab. K. Zawiślakidr. Józefa Tyburskiego powstało w niej Centrum Informacji Ekologicznej „Ekoland” (kierowane przez dr. Józefa Tyburskiego).

W 1994 roku do „macierzystej” Katedry powróciły Zespoły Uprawy Roli i Szkolenia Praktycznego. Jednocześnie dołączono także Stację Doświadczalną w Tomaszkowie, należącą dotąd do Rolniczego Zakładu Doświadczalnego w Pozortach. W wyniku powyższego powstała duża 31 osobowa jednostka (Katedra), w dalszym ciągu kierowana przez prof. dr hab. Kazimierę Zawiślak, w której wyodrębniono 4 zakłady:

• Gospodarki Płodozmianowej, kierowany przez prof. dr hab. Kazimierę Zawiślak i liczący 8 nauczycieli akademickich oraz 3 pracowników technicznych;
• Uprawy Roli, zatrudniający 5 nauczycieli akademickich i 1 pracownika technicznego, pod kierownictwem prof. dr. hab. Janusza Nowickiego;
• Waloryzacji Siedlisk Rolniczych – 3 nauczycieli akademickich i 1 techniczny, kierowany przez dr. hab. Jana Brzozowskiego, prof. ART;
• Dydaktyczno-Doświadczalny – 3 pracowników inżynieryjnych i 7 robotników, kierowany przez prof. dr. hab. Janusza Nowickiego.

Na początku 1997 roku, Zakład Dydaktyczno - Doświadczalny został przekształcony w samodzielną jednostkę wydziałową, a w jego miejsce w Katedrze utworzono pod kierownictwem dr hab. Marii Hruszki, prof. AR-T, 3-osobowy Zakład Biologii i Ekologii Chwastów Zmieniono też nazwę zarówno Katedry (na Uprawy Roli i Roślin), jak i niektórych Zakładów (Waloryzacji Siedlisk Rolniczych i Gospodarki Płodozmianowej na Zakłady Siedlisk Rolniczych i Płodozmianów). Od 1 października 1996 roku, po przejściu prof. Kazimiery Zawiślak na emeryturę Kierownikiem Zakładu Płodozmianów został dr hab. Jan Adamiak, prof. AR-T, a zarządzanie całością Katedry przejął prof. dr hab. Janusz Nowicki, pozostając na tym stanowisku do 30 września 2007 r. Jego następcą został prof. dr hab. Marek Marks.

W czerwcu 1998 roku, w związku z dostosowywaniem struktur wydziałowych do funkcjonowania w przyszłym Uniwersytecie, uchwałą Senatu zmieniono nazwę Katedry na Systemów Rolniczych, a w 2000 r. decyzją Rady Wydziału (zatwierdzonej przez Senat) zlikwidowano w niej wszelkie struktury wewnętrzne. Pod tą nazwą Katedra funkcjonowała przez 16 lat - do 31 grudnia 2014.

Od 1 stycznia 2015 roku, w celu lepszego scharakteryzowania tematyki badawczej i zadań dydaktycznych realizowanych przez pracowników zmieniono nazwę na Katedrę Agroekosystemów. Katedra ta jest aktualnie jednostką bezzakładową. Funkcjonuje w strukturach Wydziału Kształtowania Środowiska i Rolnictwa UWM w Olsztynie. Od 1 października 2007 r. Katedrą kieruje prof. dr hab. Marek Marks, uczeń, wychowanek, następca i kontynuator problematyki badawczej prof. dr hab. Kazimiery Zawiślak i prof. dr hab. Janusza Nowickiego. W latach 2005-2014 nastąpił bardzo szybki rozwój naukowy pracowników Katedry. Tytuły profesora otrzymali Maria Wanic (2005) i Marek Marks (2006), a 7 pracowników uzyskało stopnie doktora habilitowanego: Ewa Adamiak – 2008, Bogumił Rychcik – 2009, Marta Kostrzewska – 2010, Magdalena Jastrzębska – 2010, Arkadiusz Stępień – 2011, Krzysztof Orzech – 2014, Tadeusz Sadowski – 2014.

W 2015 roku 3 pracowników (dr hab. E. Adamiak, prof. dr hab. J. Adamiak, dr inż. G. Buczyński) przeszło na zasłużoną emeryturę. Niestety, z braku godzin dydaktycznych po raz kolejny nie udało się odtworzyć etatów, co jest ogromną stratą dla Katedry, ponieważ drastycznie ogranicza dalszy jej rozwój.

W ciągu już sześćdziesięciu pięciu lat istnienia najcenniejszym dorobkiem Katedry Ogólnej Uprawy Roli i Roślin, noszącej dziś nazwę Katedra Agroekosystemów, są osoby, które związały swe losy z naszą Jednostką. Wspólny wysiłek profesorów, docentów, adiunktów, asystentów a także grupy pracowników technicznych oraz studentów doprowadził naszą Katedrę do znaczących osiągnięć naukowych, dydaktycznych i organizacyjnych. Jesteśmy jedyną jednostką na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie, z której wywodziło się dwóch członków Polskiej Akademii Nauk (Witold Niewiadomski – od 1974 r., Janusz Nowicki – od 2002 r.). Ponadto prof. dr Witoldowi Niewiadomskiemu czterokrotnie został nadany honorowy tytuł doctora honoris causa, najwyższej godności akademickiej (1982 – Akademia Rolnicza we Wrocławiu, 1993 – SGGW w Warszawie, 1996 –

 ART w Olsztynie, 1998 – Akademia Rolnicza w Krakowie). Jak wynika z powyższej charakterystyki, znamy już swoją wartość, ale jesteśmy też świadomi zagrożeń, jakie niesie bliższa i dalsza przyszłość.

Według stanu na dzień 1 stycznia 2017 r. W Katedrze Agroekosystemów pracuje 14 osób, w tym 3 profesorów tytularnych na stanowisku profesora zwyczajnego (Jan Brzozowski, Marek Marks, Maria Wanic), 2 profesorów uniwersyteckich ze stopniem doktora habilitowanego (Irena Brzozowska, Józef Tyburski), 5 adiunktów ze stopniem doktora habilitowanego (Magdalena Jastrzębska, Marta Kostrzewska, Krzysztof Orzech, Bogumił Rychcik ,Arkadiusz Stępień), 1 asystent (dr hab. Tadeusz Sadowski), 3 pracowników inżynieryjno-technicznych ze stopniem doktora (Przemysław Makowski, Marzena Michalska, Kinga Treder), a do promocji przygotowuje się 10 doktorantów wykonujących badania i przygotowujących dysertacje w Katedrze w tym 6. – to studenci studiów IIIo.

                                                                                                                                                      Opracował: prof. dr hab. Marek Marks

         Olsztyn, 31 grudnia 2016 r.